ਪੱਛੋਂ ਦਾ ਬੁੱਲਾ

ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮੀਲਾਂ ਦੀ ਵਿੱਥ 'ਤੇ ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਦਾ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ। ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਤੇ ਵਿਸਾਖੀ ਪੁਰਬ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਜੱਥੇ ਨਾਲ ਬੇਬੇ ਵੀ ਓਥੇ ਗਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਲਾਹੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਨਿਰੰਤਰ ਪ੍ਰਵਾਹ, ਤੇਰੇ ਭਾਣੇ ਸਰਬਤ ਦਾ ਭਲਾ, ਅਚੇਤ ਮਨ ਦੀ ਜੂਹੇ ਸੱਚ ਦਾ ਟਿਕਾਅ । ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਅਖੰਡ ਧੁਨੀ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਰੂਹਾਨੀ ਸਕੂਨ ਦਿੰਦੀ ਤੇ ਮਨ ਤ੍ਰਿਪਤ ਕਰਦੀ ਜਾਪ ਰਹੀ ਸੀ। "ਵਿਜੋਗਿ ਮਿਲਿ ਵਿਛੁੜਿਆ ਸੰਜੋਗੀ ਮੇਲੁ" ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਦਿਆਂ  ਹੀ ਬੇਬੇ ਦੇ ਕੰਨੀ ਰਸ ਘੁਲਣ ਲੱਗਾ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਤਨ ਦੀਆਂ ਲੀਰਾਂ ਪੀੜ ਪੀੜ ਹੋਈਆਂ ਰੋ ਪਈਆਂ ਸਨ ਜਾਰੋ -ਜਾਰ। ਲੈ ਕੇ ਆਸਾਂ ਤੇਰੇ ਦਰ ਆਈ ਹਾਂ,ਮੇਰੇ ਦਾਤਾ ਮੇਰੇ ਸਾਈਆਂ। ਇਹ ਕੇਹਾ ਦਰਦ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੰਢਾਇਆ ਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਮਾਤਮ ਮਨਾਇਆ। 

"ਵੇ ਪੁੱਤ ਤੂੰ ਮੁਜ਼ਫਰਾਬਾਦ ਰਹਿੰਦੈਂ ?"ਇੱਕ ਸੱਜਣ ਦੇ ਗਲ 'ਚ ਪਾਈ ਫੀਤੀ ਨੂੰ ਤੱਕਦਿਆਂ ਉਸ ਪੁੱਛਿਆ।"ਹਾਂ ਬੇਬੇ। "ਇਹ ਪਲ ਉਸ ਦੇ ਸੁੰਘੜਦੇ ਸਾਹਾਂ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਰਾਹਤ ਦਿਵਾ ਗਿਆ। "ਉਥੇ ਮੇਰੇ ਦੋ ਪੁੱਤ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ।ਕੁਦਰਤ ਤੇ ਕਰਾਮਤ ਉਲਾ, ਤੂੰ ਉਹਨਾਂ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਾ ਸਕਦੈਂ ਪੁੱਤ। " ਬੇਬੇ ਦੀ ਫਰਿਆਦ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਆਪਾ ਝੰਜੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਬੇਬੇ ਦੇ ਗਮਾਂ ਦੀ ਹਾਥ ਪਾਉਣ ਤੇ ਚਸਕਦੇ ਜ਼ਖਮਾਂ 'ਤੇ ਮਰਹਮ ਲਾਉਣ ਲਈ ਹੁਣ ਉਤਾਵਲਾ ਸੀ। 

"ਪੁੱਤ ਮੈਂ ਸੋਲਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸਾਂ ਬਟਵਾਰੇ ਵੇਲੇ। ਮੌਤ ਦੇ ਨੰਗੇ ਨਾਚ 'ਚ ਮੇਰਾ ਪਿੰਡ ਕੁਟਲੀ ਵੀ ਵੱਢਿਆ -ਟੁੱਕਿਆ ਗਿਆ। ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਅੰਬਰ ਪਾੜ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਕਾਂ ਸਨ ਤੇ ਗਲੀਆਂ 'ਚ ਕੁੱਤੇ ਰੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਕੋਲ ਪਈ ਸਾਂ। ਕਿਸੇ ਸਈਅਦ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਸਾਹ ਚੱਲਦੇ ਨੇ। ਘਰ ਲੈ ਗਏ ਤੇ ਧੀ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ। ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਬਾਦ ਟੰਡਾਲੀ ਦੇ ਸਖੀ ਉਲਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦਿੱਤਾ। ਮੇਰੀ ਬਗੀਚੀ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਤੇ ਕਰਾਮਤ ਉਲਾ ਨੇ ਭਾਗ ਲਾਏ। ਖਿੜਦੀਆਂ ਡੋਡੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੰਜਦੀ ਨਿੱਤ ਆਪਣੇ ਘਰ ਨੂੰ ਵੱਸਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਦੁਆ ਮੰਗਦੀ। ਪਰ ਭਲਾ ਚੰਦਰੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇ। ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਆਪੋ -ਆਪਣੇ ਦੇਸ ਵਾਪਸੀ ਵਾਲੇ ਨਵੇਂ ਫਤਵੇ ਨੇ ਅਸਹਿ ਭਾਣਾ ਵਰਤਾ ਦਿੱਤਾ। ਵੱਡਾ ਓਦੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਤੇ ਛੋਟਾ ਨੌਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦਾ ਸੀ ਜਦ ਫੌਜੀ ਇੱਕ ਦਿਨ ਆ ਧਮਕੇ। ਅਖੇ ਤੁਸੀਂ ਠਾਣੇ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਦਰਜ ਕਰਾਉਣਾ ਹੈ। ਬੱਸ ਫੇਰ ਮੈਂ ਮੁੜ ਆਪਣੇ ਟੱਬਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਨਹੀਂ ਤੱਕਿਆ। ਓਥੋਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਭਾਰਤ ਰਵਾਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੌਣੇ ਕੁ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਬੇਘਰ ਹੋ ਗਈ ਸਾਂ। " ਬੇਬੇ ਦੇ ਹੰਝੂਆਂ ਦੀ ਨੈਂ ਨੂੰ ਤੈਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੁਨਰ ਸਿਰਜਣ ਦਾ ਇਹ ਪੈਂਡਾ ਬੜਾ ਹੀ ਬਿਖਮ ਤੇ ਬਿਖੜਾ ਸੀ। 
"ਪੁੱਤ ਓਸ ਬਟਵਾਰੇ ਨੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਮਸੂਮਾਂ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਖੋਹੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਮਜ਼ਹਬ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਮਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਲੀ ਚੜ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਅਧਰਮੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਮਾਂ ਦੀ ਝੋਲੀ ਸੁੰਨੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਦੇ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਨੂੰ ਮੈਂ ਛੱਡ ਆਈ ਸੀ।ਮੇਰੇ ਬੋਟਾਂ ਦੀ ਹਿੱਕ ਚੀਰਵੀਂ ਹੂਕ ਕਿਸੇ ਨਾ ਸੁਣੀ। ਬੇਬਸੀ ਦਾ ਪਸਾਰਾ ਸੀ। ਬੱਸ ਇਸੇ ਭਰਮ 'ਚ ਸਾਹ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਮੈਂ ਜਿਉਂਦੀ ਹਾਂ। ਆਤਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਦੋਂ ਦੀ ਮਰ ਚੁੱਕੀ ਸਾਂ।ਅਸਹਿ ਗ਼ਮ ਨੂੰ ਜੀਰ ਜਾਣ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਸੱਚੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅੱਲ੍ਹਾ ਤਾਲਾ ਅੱਗੇ ਨਿੱਤ ਇਹੋ ਦੁਆ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਨਾ ਕੱਢੀਂ। ਪੁੱਤ ਮੇਰੇ ਚਿੱਤ 'ਚ ਕੋਈ ਜ਼ਲਜ਼ਲਾ ਆਇਆ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤ ਜਿਉਂਦੇ ਨੇ। ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤ ਮਿਲਾ ਸਕਦੈਂ।" ਬੇਬੇ ਦੀ ਹਉਕਿਆਂ ਦੀ ਵਾਰਤਾ ਅੰਬਰ 'ਚ ਛੇਕ ਕਰਦੀ ਲੇਰ ਬਣ ਫੈਲਣ ਲੱਗੀ। 

"ਤੁਧੁ ਆਪਿ ਵਿਛੋੜਿਆ ਆਪਿ ਮਿਲਾਇਆ।" ਉਹ ਬੇਬੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗਿਆ ਤੇ ਸਖੀ ਉਲਾ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਕੀਤਾ। "ਸਖੀ ਉਲਾ ਤਾਂ ਫੌਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਕੁਦਰਤ ਤੇ ਕਰਾਮਤ ਉਲਾ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ। ਕੀ ਤੂੰ ਹਰਬੰਸ ਕੌਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਏਂ ? " ਦਾਤੇ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਬੱਬ ਬਣਾ ਕੇ ਭੇਜਿਆ ਸੀ ਬੇਬੇ ਦੀ ਪੁੱਤਾਂ ਸੰਗ ਮਿਲਣੀ ਦਾ। ਪੰਜ ਦਹਾਕਿਆਂ ਬਾਦ ਜਦ ਬੇਬੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਹੱਥਲੀ ਸੋਟੀ ਪਰ੍ਹਾਂ ਵਗ੍ਹਾ ਮਾਰੀ। ਅਣਕਹੇ ਬੋਲਾਂ ਦੀ ਧੁੰਨ ਸੁਣਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗੀ ਤੇ ਪੌਣ ਲੋਰੀਆਂ ਸੁਨਾਉਣ ਲੱਗੀ।  ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਬਹੁਪੱਖੀ ਪਸਾਰਾ ਮੁੜ ਤੋਂ ਰੰਗਲਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗਾ ਸੀ । ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਤਾਬੂਤ ਕਿਸੇ ਤਰੰਗਤ ਸਾਜ਼ 'ਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਪੱਛੋਂ 'ਚੋਂ ਆਉਂਦੇ ਠੰਢੇ ਬੁੱਲੇ  ਨੇ ਬੇਬੇ ਦੇ ਤਪਦੇ ਸੀਨੇ ਨੂੰ ਠਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । 

ਪੱਛੋਂ ਦਾ ਬੁੱਲਾ 
ਖਿੰਡੇ ਫੁੱਲ ਹੀ ਫੁੱਲ 
ਸੂਹੀ ਕਿਆਰੀ। 

ਡਾ ਹਰਦੀਪ ਕੌਰ ਸੰਧੂ 
ਨੋਟ : ਇਹ ਪੋਸਟ ਹੁਣ ਤੱਕ 160 ਵਾਰ ਪੜ੍ਹੀ ਗਈ।

    ਲਿੰਕ 1                ਲਿੰਕ 2        ਲਿੰਕ 3